Vilom Shabd In Hindi【विलोम शब्द किसे कहते है】1000 विलोम शब्द

Table of Contents

Whatsapp Channel
Telegram channel

Vilom Shabd In Hindi | antonyms in hindi | विलोम शब्द किसे कहते है | ka vilom shabd | 100 विलोम शब्द हिंदी में |

प्रकृति में हर चीज के विपरीत कोई न कोई चीज अवश्य होती है, जो उसका विरोध करती है, लेकिन यदि कोई विपरीत बात भाषा के रूप में लिखने या बोलने की हो तो हमें किसी भी समान या विपरीत अवस्था को समझाने के लिए शब्दों का सहारा लेना पड़ता है।

Hello Friends, स्वागत है आपका हमारे ब्लॉग पर आज हां बात करने जा रहे है, विलोम शब्द के बारे में विलोम शब्द किसे कहते है? विलोम शब्द के प्रकार तथा, हिन्दी भाषा में आमतौर पर प्रयोग होने वाले विलोम शब्दों के बारे में भी बात करेंगे, उम्मीद करता हूँ आपको यह पसंद आएगा।

विलोम शब्द किसे कहते है? –

Vilom Shabd In Hindi
Vilom Shabd In Hindi

वे शब्द जो एक-दूसरे के विपरीत या उल्टा अर्थ बताते है, उन्हें हम विलोम शब्द या विपरीतार्थक शब्द कहते है।

उदाहरण के तौर पर, ‘दिन’ का विलोम शब्द ‘रात’ और ‘आजादी’ का विलोम शब्द ‘गुलामी’ होता है।

जैसा कि नाम से ही सपष्ट होता है कि विलोम शब्द हमेशा एक-दूसरे के विपरीत अर्थ को प्रकट करते है।

Class 10th और 12th की परीक्षाओं में इस टॉपिक से जुड़े प्रश्न अवश्य पूछे जाते है, इसलिए यह जरूरी है कि आप इसके बारे में तैयारी कर लें।

विलोम शब्द के प्रकार –

किसी भी शब्द के विपरीत शब्द को बनाने के लिए कुछ चीजों का ध्यान रखा जाता है, जिनसे अलग-अलग शब्दों का निर्माण होता है, विलोम शब्द निम्न प्रकार के होते है।

स्वतंत्र विलोम शब्द –

स्वतंत्र विलोम शब्दों की, मूल शब्दों से किसी प्रकार की स्वभावतः या रुपगत समानता नहीं होती और वह गलती की रूप प्रवृति से स्वतंत्र होती है।

उदाहरण – ठंढा-गर्म, जन्म-मृत्यु, छोटा-बड़ा, गुण-दोष, आज-कल।

उपसर्गों से बने विपरीतार्थक शब्द –

उपसर्ग का प्रयोग करके अनुलोम शब्द से विलोम शब्दों का निर्माण किया जा सकता है।

अनुलोम (Morganatic/Adjective) शब्दों में उपसर्ग का प्रयोग करके बने विलोम शब्द दो प्रकार के होते है –

उपसर्गों के योग से बने विलोम शब्द – वे शब्द जिसमें मूल शब्द के साथ उपसर्ग लगा कर उसके शब्द को उल्टा या विपरीत कर देते है।

जैसे – मान के साथ अप उपसर्ग लगाकर ‘अपमान’ शब्द का निर्माण होता है, जिसका अर्थ ‘मान’ के बिल्कुल विपरीत होता है।

इसी प्रकार ‘यश’ का विलोम ‘अपयश’, ‘फल’ का विपरीत ‘प्रतिफल’ जैसे शब्द बनते है।

उपसर्गों के परिवर्तन से बने विलोम शब्द –

हिन्दी व्याकरण में कुछ ऐसे भी शब्द है जिनमें उपसर्ग के परिवर्तन से नए शब्द विलोम शब्द का निर्माण होता है, इस प्रकार बने नए शब्द का अर्थ मूल शब्द के बिल्कुल विपरीत होता है।

सुरुचि का विपरीत शब्द कुरुचि, अनुराग का विपरीत शब्द विराग और अनुकूल का विपरीत प्रतिकूल इत्यादि।

लिंग में परिवर्तन से बने विलोम शब्द –

हिन्दी व्याकरण में कुछ ऐसे शब्द भी आते हैं जिसमे शब्द के लिंग बदल कर या परिवर्तन कर उसका उल्टा अर्थ निकाला जाता है।

स्त्रीलिंग से पुल्लिंग या फिर पुल्लिंग से स्त्रीलिंग बनाकर किया जाता है।

जैसे – पति से पत्नी, माता से पिता, बेटा से बेटी, नर से नारी, बहन से भाई, रानी से राजा इत्यादि।

Vilom Shabd In Hindi –

नीचे कुछ शब्दों के विलोम शब्द की लिस्ट दी गई है, एक बार समझ लेने पर आप इसके बारे में आसानी से बता सकते है, क्योंकि इस लिस्ट में दिए गए शब्द, हिन्दी भाषा में आमतौर पर अधिकांश ऐसे शब्द होते है, जिनका प्रयोग हां आमतौर पर करते है।

‘अ’ से विलोम शब्द –

शब्द विलोम शब्द शब्द विलोम शब्द
अंदरबाहरअस्तित्व आस्तित्व
अगलापिछलाअवरप्रवर
अंतआदिअंकटककंटकित
अंधकारप्रकाशअर्हताअनर्हता
अंतमुर्खीबहिमुर्खीअदृश्यदृश्य
अग्रपश्चअधिमूल्यनअवमूल्यन
अपव्ययमितव्ययअतिथिआतिथेय
अशनअनशनअक्रूरक्रूर
अंतद्वर्न्द्वबहिद्वर्न्द्वअक्षमसक्षम
अपमानसम्मानअभ्यासअनभ्यास
अल्पमतबहुमतअमृतविष
अभिसरणअपसरणअवकाश अनवकाश
अर्वाचीनप्राचीनअगमसुगम
अकर्मकसकर्मकअभिमुखप्रतिमुख
अकालसुकालअभिप्रेतअनभिप्रेत
अच्छाबुराअन्वयअनन्वय
अज्ञविज्ञअमावस्यपूर्णिमा
अच्छाबुराअवनतिउनति
अधमउत्तमअपर्णग्रहण
अनन्तअन्तअल्पायुदीर्घायु
अध्यवसायअनध्यवसायअभिज्ञअनभिज्ञ
अधोमुखीउध्वर्मुखीअनागतविगत
अतिअल्पअथाहछिछला
अस्तउदयअवनिअम्बर
अंतरंगबहिरंगअछतविछत
अधोगामीउध्वगामीअधिकृतअनधिकृत
अभ्यस्तअनभ्यस्तअल्पप्रचुर
अथइतिअनाथसनाथ
अनुकूलप्रतिकूलअविचलविचल
अपर्णग्रहणअविस्मरणीयविस्मरणीय
अनिवार्यवैकल्पिकअनुरागविराग
असम्भवसम्भवअतिवृष्टिअनावृष्टि
अशक्तसशक्तअत्यधिकस्वल्प
अवनतउनतअस्त्रीकरणनिस्त्रीकरण
अधुनातनपुरातनअधिककम
अनुलोमप्रतिलोम(विलोम) अवलम्ब निरालम्ब
अमितपरिमितअघतअनुद्यत
अच्युतच्युतअग्रजअनुज
अस्थिरस्थिरअपशकुनशकुन
अपकारउपकारअनुक्रियाप्रतिक्रिया
अलभ्यलभ्यअनुग्रहविग्रह
आरोहअवरोहअचलचल
अपचयउपचयअनायाससायास
अभिशापवरदानअध: (पतन)उत्थान
अहिंसाहिंसाअर्थअनर्थ
अनुमतअननुमतअमीरगरीब
अधूरापूराअस्तित्वअनस्तित्व
अल्पसंख्यकबहुसंख्यकअपनापराया
अल्पज्ञबहुज्ञअपेछाउपेछा
असीमससीमअनुरिक्तविरिक्त
अग्निजलअमरमर्त्य
अवाक्सवाकअछरछर
अपराधनिरपराधअर्जनवर्जन

‘आ’ से विलोम शब्द –

शब्द विलोम शब्द शब्द विलोम शब्द
आचारअनाचारआत्मविस्वाशआत्मसंशय
आधारनिराधारआकीर्णविकीर्ण
आकाशपातालआकर्षणविकर्षण
आशानिराशाआमिषनिरामिष
आगतअनागतआस्तिकनास्तिक
आगामीविगतआत्मीयअनात्मीय
आहारनिराहारआक्रमणप्रतिछण
आदरअनादर(निरादर)आलोकतिमिर
उत्साहनिरुत्साहआशंकाविश्वास
आशीषअभिशापआभ्यन्तरबाहा
आतुरअनातुरआवश्यकअनावश्यक
आविर्भावतिरोभावआयातनिर्यात
आदतअनादतआत्यंतिकपरिमित
आध्यात्मिकभौतिकआयव्यय
आरोहणअवरोहणआघातअनाघात
आग्रहदुराग्रहआहनविसर्जन
आश्रितअनाश्रितआरोही अवरोही
आस्थाअनास्थाआरम्भअन्त
आगपानीआकस्मिकसामयिक
आश्चर्यअनाश्चर्यआर्यअनार्य
आरूढ़अनारूढ़आहूतअनाहूत
आहातअनाहतआद्यअन्त्य
आगमनप्रस्थानआर्षअनार्ष
आकुंचनप्रसारणआराध्यदुरध्या
आसक्तअनासक्तआवर्तकअनावर्तक(विवर्तक)
आदिअन्तआहार्यअनाहार्य
आर्द्रशुष्कआज्ञाअवज्ञा
आजादीगुलामी आमंत्रित अनामंत्रित
आदरणीय निरादरणीय आस्तिक नास्तिक
आवृतअनावृतआडम्बरसादगी
आशावादीनिराशावादी आनन्दमय विसादपूर्ण
आरम्भअंतआदानप्रदान
आकलनविकलनआदर्शयथार्थ

‘इ’ और ‘ई’ से विलोम शब्द –

शब्द विलोम शब्द शब्द विलोम शब्द
इष्टअनिष्टइधरउधर
इच्छाअनिच्छाइहलोकपरलोक
इच्छुकअनिच्छुकइज्जतबेइज्जत
इतिश्रीश्री गणेशइतिअथ
ईहाअनीहाईप्सितअनिप्सित
ईशअनीशईमानदारबेइमान
ईश्वरअनीश्वरईडानिन्दा

‘उ’ और ‘ऊ’ से विलोम शब्द –

शब्द विलोम शब्द शब्द विलोम शब्द
उचितअनुचितउत्पति विनाश
उद्घाटनसमापनउज्जवल धूमिल
उदयअस्तउपयुक्तअनुपयुक्त
उन्नयनपलायन उस्तादचेला
उत्तमअधमउच्चनिम्न
उत्थानपतनउन्मुखविमुख
उत्तरदक्षिणउल्लासविशाद
उपयोगअनुप्रयोगउन्मीलननिमिलान
उत्कर्षअपकर्षउपस्थितअनुपस्थित
उन्मूलनरोपणउल्लघनअनुल्लघन
उषासंध्याउदितअस्त
उक्तअनुक्तउन्मतअनुंमत
उदारअनुदारउद्वेगनिरुद्वेग
उत्तीर्णअनुतीर्णउद्भवअवसान
उचितअनुचितउद्गमविलय
उदान्तअनुदान्त
उद्धतविनतउच्छिष्टअनुच्छिष्ट
उपमानव्यतिरेकउपादेयअनुपादेय
उर्वराबंजरउत्कृट नित्कृट
उपमेयअनुपमेयउपसर्गप्रत्यय
उदयाचलअस्ताचलउन्नतअवनत
उपार्जित अनुपार्जितउधार नकद
उदग्र अनुदग्रउग्र सौम्य
उत्तेजन प्रशमनउष्ण शीतल

यह आर्टिकल भी पढ़ें –

छंद किसे कहते है, छंद की परिभाषा तथा उदाहरण

कहावतें या लोकोक्तियाँ किसे कहते है? हिंदी कहावतें और उनका अर्थ

हिन्दी भाषा की लिपि क्या है? लिपि के बारे में पूरी जानकारी

Hindi Ginti 1 to 100 हिंदी गिनती उच्चारण सहित

भाषा किसे कहते है? लिखित,मौखिक,सांकेतिक भाषा की जानकारी

Hindi Varnamala Chart《हिंदी वर्णमाला》क, ख, ग, घ, ङ

हिन्दी में एप्लीकेशन कैसे लिखें? पत्र लेखन क्या है?

Summary –

तो दोस्तों, विलोम शब्द के बारे में यह आर्टिकल आपको कैसा लगा हमें जरूर बताएं नीचे कमेन्ट बॉक्स में, यदि आपके पास इस विषय से संबंधित कोई भी सवाल या सुझाव है तो उसे लिखना न भूलें, धन्यवाद 🙂

हमें इंस्टाग्राम पर फॉलो करें –

Leave a Comment